آشنائی با خانه های قدیمی شیراز

خانه های قدیمی شیراز از برجسته‌ترین جاذبه‌های تاریخی این شهر هستند. شکل معماری بنا و تزیینات سنتی، مهم‌ترین ویژگی‌ این خانه‌ها به شمار می‌رود.

خانه های تاریخی شیراز بخشی از هویت تاریخی این شهر را تشکیل می‌دهند. این خانه‌ها از معروف‌ترین جاهای دیدنی شیراز هستند و در طول سال، گردشگران زیادی از آن‌ها بازدید می‌کنند. خانه‌های قدیمی شیراز در بافت تاریخی این شهر قرار گرفته‌اند که در گذشته هسته اصلی شیراز بود. قدمت این خانه‌ها به حدود ۱۰۰ تا ۲۵۰ سال پیش بازمی‌گردد.

شیراز از قدیمی‌ترین شهرهای ایران به شمار می‌رود که در دوره‌های مختلف، محل استقرار بسیاری از حکومت‌های ایران بوده است. آثار و بناهای تاریخی برجسته‌ای در طول سال‌های گذشته در این شهر ساخته شده‌اند که خانه‌های تاریخی نیز بخشی از آن‌ها هستند. برای آشنایی با خانه های قدیمی شیراز، در این مقاله با ما همراه شوید.

خانه صابر

• قدمت: اواخر دوره زندیه و اوایل دوره  قاجار
• کاربری فعلی: موزه 
• آدرس: محله سرباغ، بن‌بست کدخدا، پلاک ۶۲

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام shiraztourism.ir، عکاس h_armanfard@}

خانه صابر یکی از خانه های تاریخی شیراز است که قدمت آن به اواخر دوره زندیه و اوایل دوره قاجار می‌رسد. این خانه قدیمی توسط یکی از معروف‌ترین تاجران ایرانی به نام «حسن علی صابر سنگری» ساخته شد. خانه صابر به‌دلیل طراحی متقارن و مدرنی که داشت، از معروف‌ترین خانه‌های اشرافی در زمان خود به شمار می‌رفت.

خانه صابر دو طبقه دارد و عمارت اصلی در بخش شمالی و شرقی حیاط قرار گرفته‌ است. اتاق‌های سه دری و پنج دری در طول ایوان و بخش بیرونی این عمارت به چشم می‌خورد. در بخش اندرونی خانه صابر، تزیینات زیبایی از گچبری‌های ظریف و منبت کاری‌ها خودنمایی می‌کند. اشیا و ظروف قدیمی این خانه نیز بر دیوارها و روی میزها قرار دارند. ایوان خانه صابر با ستون‌هایی بلند و مجلل، چشم‌اندازی زیبا از حیاط این خانه دارد.

دیوارهای حیاط خانه صابر با آجرکاری و کاشی‌کاری تزیین شده‌اند. روی کاشی‌ها، طراحی‌هایی ظریف از گل و مرغ و پادشاهان قاجاری به چشم می‌خورد. این خانه تاریخی روبه‌روی حرم شاه چراغ شیراز قرار دارد و از مهم‌ترین جاذبه‌های تاریخی نزدیک به آن می‌توان آرامگاه سیبویه، خانه منطقی‌نژاد، مسجد جامع عتیق و مسجد نو را نام برد.

نام خانه صابر در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. سازمان میراث فرهنگی کشور پس از انجام بازسازی‌های کلی در این خانه تاریخی در سال ۱۳۸۴، کاربری آن را به موزه تغییر داد.

خانه سعادت

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام shiraztourism.ir، عکاس نامشخص}

خانه سعادت شیراز در منطقه‌ای تاریخی به نام «سنگ سیاه» و در جوار آرامگاه سیبویه قرار دارد. قدمت این خانه تاریخی به دوره حکومت قاجار می‌رسد. در طول سال‌های اخیر و به‌منظور استحکام بنای این خانه، بام، دیوارها و سایر بخش‌ها تعمیر و موریانه‌زدایی شده‌ است.

خانه سعادت حیاطی مرکزی با اتاق‌های سه‌دری و پنج‌دری دارد. حوض فیروزه‌ای زیبایی میان حیاط این خانه به چشم می‌خورد. در معماری این خانه از تزیینات کاشی‌کاری، آجرکاری، گره‌چینی، حجاری و منبت استفاده کرده‌اند. گچبری‌های سقفی عمارت اصلی خانه سعادت نظر هنرمندان را به سوی خود جلب می‌کند. در طراحی تزیینات سقفی، از چهار فصل سال الهام گرفته‌اند.

خانه سعادت شیراز پس از بازسازی کامل توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به خانه خاتم شیراز تبدیل شد. در حال حاضر، نمایشگاهی دائمی در این خانه فعالیت می‌کند که سعی در حفظ و اعتلای هنر اصیل خاتم‌کاری شیراز دارد. آثار برجسته‌ای از معروف‌ترین هنرمندان خاتم‌کاری ایران مانند استاد «کشتی‌آرا»، در خانه خاتم شیراز به نمایش درآمده‌اند. در حاشیه این نمایشگاه، امکان شرکت در فعالیت‌های کارگاهی برای علاقه‌مندان به این رشته هنری نیز مهیا است. نام خانه سعادت در سال ۱۳۸۲ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید.

خانه فروغ الملک

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام khosh_gardi، عکاس نامشخص}

خانه فروغ الملک از دیگر خانه های قدیمی شیراز است که در محله «سنگ سیاه» قرار دارد. قدمت این خانه به اواخر حکومت قاجار و اوایل دوره پهلوی می‌رسد و توسط فروغ الملک قوامی ساخته شده است. خانه فروغ الملک در جوار بقعه «بی بی دختران» قرار دارد. مساحت این خانه تاریخی به بیش از ۱,۰۰۰ متر مربع می‌رسد و در زمان گذشته یکی از مجلل‌ترین خانه‌های شیراز بوده است.

خانه فروغ الملک را با نام خانه فخرالملوک، همسر فروغ الملک و دختر قوام بزرگ نیز می‌شناسند

خانه فروغ الملک از بخش‌های مختلفی مانند آشپزخانه، اصطبل، پاسدارخانه، حمام، اندرونی و بیرونی تشکیل می‌شد. دو عمارت در این خانه وجود داشتند که عمارت اصلی دارای سه طبقه بود. این عمارت دو حیاط جداگانه داشت و بخش‌های شاه‌نشین و حوض‌خانه از زیباترین قسمت‌های آن بودند. عمارت دوم امروزه به مهمانسرای فدک تبدیل شده است.

در سالن شاه‌نشین خانه فروغ الملک، تزیینات زیبایی از معرق و گره‌چینی به چشم می‌خورد. عمارت دوم این مجموعه با راهروهایی به ساختمان اصلی راه دارند و سالن پذیرایی از مهمانان در بخش ورودی و جلوی ساختمان قرار گرفته است. در بخش شمالی و جنوبی عمارت فروغ الملک دو اتاق پنج‌دری به چشم می‌خورد و شاه‌نشین در شمال غربی سالن اصلی از مسیر حوض‌خانه‌ای هشت‌ضلعی به اندرونی می‌رسد. از دیگر تزیینات دیوارها و سقف این مجموعه می‌توان به کاشی‌کاری‌هایی با طراحی گل و گیاه و حجاری‌های سقفی اشاره کرد. در مبلمان موجود در این خانه تاریخی نیز منبت‌کاری‌های پرنقش‌و‌نگار همراه با آینه‌کاری‌های سنتی دیده می‌شود.

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام khosh_gardi، عکاس نامشخص}

بین سال‌های ۱۳۲۷ تا اواسط دهه ۵۰، خانه تاریخی فروغ الملک در اختیار وزارت آموزش‌وپرورش قرار داشت. در این زمان از این خانه تاریخی به‌عنوان دبستان فروغ الملک استفاده می‌شد. نام خانه فروغ الملک در سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و از دو سال بعد بازسازی این خانه قدیمی آغاز شد. در طول بازسازی خانه فروغ الملک بخش‌های زیادی از این بنا مانند درها، پنجره‌ها، سقف‌ها و کاشی‌ها تعویض شدند. بازسازی این عمارت در سال ۱۳۸۱ به پایان رسید و از آن پس خانه فروغ الملک به موزه هنر معاصر فارس یا موزه مشکین فام تبدیل شد.

در موزه مشکین فام دو بخش مختلف قرار دارد که در آن‌ها آثار هنری خانواده مشکین فام و آثار هنرمندان معاصر فارس به نمایش درآمده‌اند. این آثار شامل تابلوهای حجاری، خوشنویسی، نقاشی، عکاسی و نمونه کارهایی از سایر هنرهای تجسمی می‌شوند.

خانه منطقی نژاد

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام iran__shenasii، عکاس نامشخص}

خانه منطقی نژاد از دیگر بناهای تاریخی مربوط به اواخر دوره قاجار است. تالار آینه‌خانه این بنای تاریخی از زیباترین نمونه‌های معماری آینه‌کاری در سراسر ایران محسوب می‌شود. خانه منطقی نژاد در نزدیکی مسجد نو و در جوار آرامگاه شاهچراغ قرار دارد.

در بخش شاه‌نشین خانه منطقی نژاد به‌جز آینه‌کاری، تزییناتی زیبا از نقاشی، گچبری و مقرنس کاری نیز دیده می‌شوند. در نقاشی‌های این تالار طرح‌هایی از چهره بانوان، قصرهای اروپایی و طراحی سنتی گل و بوته به چشم می‌خورند. اتاق‌های داخل عمارت و بخش اندرونی این خانه در اضلاع شرقی و غربی آن قرار گرفته‌اند. این اتاق‌ها با ارسی‌های چوبی مزین به شیشه‌های رنگی، چشم‌اندازی زیبا از حیاط بیرونی دارند.

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام iran__shenasii، عکاس نامشخص}

وسط حیاط خانه منطقی نژاد حوض زیبایی قرار دارد که دورتادور آن تخت‌های سنتی چیده‌اند. گلدان‌های شمعدانی نیز در اطراف حیاط و روی ایوان‌ها به چشم می‌خورد. خانه منطقی نژاد در سال ۱۳۸۳ بازسازی شد و یک سال بعد، از آن با عنوان «موزه موسیقی» یا «موزه آرشیو آواها و نواها» رونمایی کردند. در این موزه بخش‌هایی مانند اتاق‌های شنیداری، دیداری، آرشیو صوتی و تصویری، گالری ساز، گالری اسناد دست‌نوشته‌های استادان موسیقی، کارگاه ساخت ساز و تالار موسیقی ملل تعبیه کرده‌اند.

در سال گذشته (۱۴۰۰)، اقداماتی برای راه‌اندازی موزه تخصصی قرآن و هنرهای اسلامی در خانه منطقی نژاد انجام شد. هدف از احداث این موزه در این خانه تاریخی، حفظ نسخ خطی و اسناد تاریخی مرتبط با قرآن در محیطی فرهنگی و مناسب است. خانه منطقی نژاد در نزدیکی آرامگاه شاهچراغ قرار دارد و به همین دلیل، مکانی مناسب برای احداث موزه آثار قرآنی است. نام خانه منطقی نژاد در سال ۱۳۵۲ شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

خانه ضیائیان

• قدمت: اواخر دوره قاجار
• کاربری فعلی: هنر سرای شیراز
• آدرس: محله تاریخی سنگ سیاه، خیابان قاآنی، کوچه مقنی‌ها، پلاک۱۲

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام memaremroz، عکاس memari.moaser.shiraz@}

خانه ضیائیان یکی از خانه های قدیمی شیراز در محله تاریخی سنگ سیاه ست. قدمت این خانه به بیش از ۱۲۰ سال و اواخر دوره قاجار می‌رسد و تنها خانه به‌جای‌مانده از خاندان ضیائیان است. در این خانه مانند بسیاری از خانه های تاریخی شیراز، نشانه‌هایی از طراحی بنا و تزیینات داخلی به سبک دوره قاجار به چشم می‌خورد.

مساحت خانه ضیائیان به حدود ۳۰۰ متر مربع می‌رسد. این خانه به تاجر معروف دارو در زمان قاجار، آقای ضیائی تعلق داشت که یکی از سرشناس‌ترین افراد شیراز بود. این خاندان صاحب چند باب مغازه در بازار وکیل بودند و نفوذ بالایی در حکومت قاجار داشتند.

خانه ضیائیان دو طبقه دارد و حیاط آن در مرکز این خانه واقع شده است. دورتادور حیاط خانه ضیائیان اتاق‌ها و ایوان‌ها قرار گرفته‌اند و کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ در بخش‌های مختلف حیاط این عمارت خودنمایی می‌کند. روی کاشی‌ها نقش و نگارهایی از چهره پادشاهان، پهلوانان افسانه‌ای ایران و شمایل امامان به چشم می‌خورند. بخشی از طراحی‌ها نیز شامل طرح‌های گل و بوته و اسلیمی می‌شوند.

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام memaremroz، عکاس memari.moaser.shiraz@}

مطبخ، اصطبل، سرداب، انبار و حمام خانه ضیائیان در طبقه اول قرار گرفته‌اند. سیستم سرمایش و گرمایش این خانه تاریخی از برجسته‌ترین و مدرن‌ترین طراحی‌ها در زمان خود بوده‌ است. در طبقه دوم خانه ضیائیان تالار شاه‌نشین و اتاق‌های پنج‌دری، سه‌دری و دو‌دری قرار دارند. بر دیوار اتاق‌ها کانال‌های وجود دارند که سبب تهویه هوای این عمارت می‌شدند. 

اتاق‌های سه‌دری عمارت ضیائیان در بخش شرقی این خانه به یکدیگر راه دارند. ایوان بزرگ این خانه نیز در جوار این اتاق‌ها قرار گرفته است. با وجود ثروت فراوان خاندان ضیائیان، به‌جز کاشی‌کاری‌های زیبا، خبری از تزیینات مجلل در این خانه نیست و تنها چند گچبری ساده در بخش‌هایی از این عمارت به چشم می‌خورد.

شهرداری شیراز در سال ۱۳۸۳ خانه ضیائیان را خرید و بازسازی آن زیر نظر سازمان شهرداری و اداره میراث فرهنگی آغاز شد. در این خانه تاریخی از سال ۱۳۸۷ کارگاه‌های هنرهای سنتی فعالیت خود را آغاز کردند. خانه ضیائیان را به‌دلیل ظرافت‌های کاشی‌کاری در آن و برگزاری کارگاه‌های هنری، به نام «هنر سرای شیراز» نامگذاری کرده‌اند. نام این خانه تاریخی در سال ۱۳۵۷ شمسی در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید و در حال حاضر، بازدید از این خانه تاریخی رایگان است.

خانه توکلی

• قدمت: دوره‌های قاجار و پهلوی
• کاربری فعلی: در حال تخریب
• آدرس: محله گود عربان، خیابان لطفعلی‌خان زند، خیابان احمدی، بن‌بست در امتداد بازار زرگرها

_{منبع عکس: ایران هتل آنلاین، عکاس نامشخص}

خانه توکلی شیراز یکی از خانه های قدیمی این شهر در محله تاریخی گود عربان، در ضلع شرقی مدرسه خان است. از مهم‌ترین ویژگی‌های این خانه تاریخی می‌توان به گستردگی کاشی‌کاری‌های آن اشاره کرد. سبک معماری خانه توکلی مربوط به دوره قاجار است و روی برخی کاشی‌ها سال ساخت این بنا را سال ۱۳۳۱ هجری قمری ذکر کرده‌اند. کارشناسان پس از بررسی قسمت‌های مختلف خانه توکلی، ساخت بخش‌های شرقی این خانه را مربوط به دوره پهلوی می‌دانند.

در قسمت‌های مختلف خانه توکلی مانند زیرزمین‌ها، ستون‌ها، دیوارها و دورچین باغچه‌ها، کاشی‌کاری‌هایی با نقش و نگارهای متنوع به چشم می‌خورد. روی بیشتر کاشی‌ها عبارت‌های قرآنی و تصویرسازی از داستان‌های دینی مانند زندگی حضرت یوسف (ع) نقاشی شده‌ است. سایر تزیینات خانه توکلی را آجرکاری‌ها و تزیینات چوبی درها و سقف‌ها تشکیل می‌دهند.

نام خانه توکلی شیراز در سال ۱۳۷۹ در فهرست میراث ملی ایران ثبت شد. گرچه این خانه تاریخی یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های خانه های قدیمی در شیراز است، در حال حاضر رسیدگی مناسبی به آن نمی‌شود. با وجود مرمت برخی از بخش‌های این خانه در طول سال‌های اخیر، عدم کاربری مشخص خانه توکلی سبب تخریب مجدد بخش‌های زیادی از آن شده است. این بنا اکنون در اختیار شهرداری شیراز قرار دارد.

خانه زینت الملک

• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: خانه تاریخی و مجموعه‌ای از موزه‌ها، نگارستان، اتاق موسیقی و کتابخانه
• آدرس: خیابان لطفعلی‌خان زند، ضلع غربی نارنجستان قوام

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام shirazi.page، عکاس نامشخص}

خانه زینت الملک از دیگر خانه‌های تاریخی شیراز است که در گذشته به دختر قوام الملک تعلق داشت. این خانه تاریخی در ضلع غربی باغ نارنجستان قوام قرار دارد و با پلکانی زیرزمینی به این باغ متصل می‌شود. در گذشته خانواده قوام از این مسیر بین دو باغ تردد می‌کردند. بسیاری از مورخان این خانه تاریخی را بخشی از باغ نارنجستان قوام می‌دانند.

خانه زینت الملک در حدود ۲,۷۰۰ متر مربع زیربنا دارد و مساحت باغ آن به بیش از ۳,۲۰۰ متر مربع می‌رسد. ساخت این خانه تاریخی نزدیک به ۱۲ سال طول کشید و از سال ۱۲۹۰ هجری قمری ساخت آن توسط «علی محمد خان قوام الملک دوم» آغاز شد. قوام الملک دوم نوه «حاج ابراهیم کلانتر» بود. خانه زینت الملک در زمان «محمدرضا خان قوام الملک سوم» به پایان رسید. خاندان قوام الملک سال‌های طولانی از حاکمان فارس بودند.

خانه زینت الملک از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده است. تالار شاه‌نشین در ضلع غربی این عمارت قرار دارد. این عمارت نمونه‌ای از خانه‌های عهد قاجار با الهام از معماری مدرن اروپایی است. تالار اصلی این خانه تاریخی با گچکاری‌ها و آینه‌کاری‌های زیبا تزیین شده‌اند. سقف همه اتاق‌ها را نیز با نقش و نگارهای چوبی آراسته‌اند.

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام shirazi.page، عکاس نامشخص}

درب ورودی خانه زینت الملک نمونه‌ای زیبا از معرق‌کاری در دوره قاجار است و دو طرف آن سکوهایی با ارتفاع ۷۰ سانتی‌متر قرار گرفته‌اند. روی این سکوهای سنگی تصاویری از دو سرباز قاجاری را حکاکی کرده‌اند. کتیبه زیبایی بر سردر عمارت این خانه دیده می‌شود که تاریخ ساخت این بنا در سال ۱۳۰۰ هجری قمری روی آن ثبت شده است. پس از ورودی، هشتی این خانه و در سمت چپ آن ورودی حیاط قرار دارند. اتاق نگهبان نیز روبه‌روی درگاه ورودی حیاط واقع شده است.

حیاط خانه زینت الملک دو باغچه زیبا و دو حوض فیروزه‌ای بزرگ و کوچک دارد. کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ با تصاویر خورشید، فرشته، سربازان و نقوش گل و بوته در بخش‌های مختلف حیاط به چشم می‌خورد. این عمارت بیش از ۲۰ اتاق در طبقه اول دارد که همه آن‌ها به یکدیگر راه دارند. داخل راهروها و اتاق‌ها نیز کاشی‌کاری‌های آبی و آینه‌کاری‌ها دیده می‌شوند. در کنار تزیینات سنتی داخلی عمارت، نمونه‌هایی از نقاشی زنان مدرن اروپایی نیز بر دیوارهای داخلی دیده می‌شود.

تندیس زینت الملک، دختر قوام الدوله در موزه تاریخ فارس قرار دارد

در محوطه خانه زینت الملک، عمارت‌های تابستانی و جنوبی نیز ساخته‌اند. اتاق جنوبی در حال حاضر، به کتابخانه «عبدالعلی دستغیب» تبدیل شده است. بخشی از عمارت‌های شرقی خانه زینت الملک از سال ۱۳۷۳ در اختیار بنیاد فارس‌شناسی قرار گرفت. زیرزمین ضلع شرقی نیز که مسیر تردد به باغ قوام از آن می‌گذرد، از سال ۱۳۷۴ به «نگارخانه فارس» تبدیل شده است.

با گذشت زمان، آثار هنری برجسته‌ای مانند انواع مجسمه‌های مومی به نگارخانه فارس اضافه شدند. در حال حاضر ،این بخش را با نام «موزه تاریخ فارس» می‌شناسند. تالار اصلی و اتاق گوشواره خانه زینت الملک نیز هم‌اکنون به تالارهای موسیقی، کنفرانس و نمایش فیلم تبدیل شده‌اند.

انجمن‌های مختلف هنرمندان، علاقه‌مندان بع میراث فرهنگی، دوستداران محیط زیست، عکاسان و حمایت از کودکان کار فارس در حال حاضر در خانه زینت الملک فعالیت می‌کنند. همین طور کتابخانه تخصصی تاریخ و هنر نیز در این خانه تاریخی قرار دارد. خانه زینت الملک در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

خانه صالحی

• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: موزه لباس
• آدرس: میدان احمدی، محله سرباغ، ابتدای گذر هفت پیچ

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام shiraztagram، عکاس نامشخص}

خانه صالحی از دیگر خانه های تاریخی شیراز است که مانند بیشتر خانه‌های قدیمی این شهر، قدمت آن به دوره حکومت قاجار برمی‌گردد. این خانه تاریخی فاصله کوتاهی تا آرامگاه شاه چراغ دارد و در یکی از قدیمی‌ترین مناطق شیراز به نام «سنگ سیاه» و ابتدای گذر هفت پیچ قرار گرفته است. خانه صالحی فاصله کوتاهی نیز تا حمام و بازار وکیل، باغ ایلخانی و خانه منطقی نژاد دارد.

خانه صالحی از دو بخش اندرونی و بیرونی و دو طبقه تشکیل می‌شود. حیاط این عمارت در بخش مرکزی آن قرار گرفته است و هشتی، اتاق‌های سه‌دری و پنج دری در اطراف حیاط و اضلاع شمالی، شرقی و غربی آن قرار دارند. با عبور از دالان کوتاه ورودی این خانه، به حیاط خواهید رسید. حوض فیروزه‌ای بیضی شکلی میان حیاط این خانه به چشم می‌خورد.

تمام دیوارهای حیاط خانه صالحی با کاشی‌های هفت رنگ تزیین شده‌اند و بر آن‌ها نقوشی از چهره پادشاهان و سربازان قاجار با طرح‌های اسلیمی و گل و مرغ به چشم می‌خورند. تزیینات کل عمارت صالحی را سقف‌های چوبی، کاشی‌کاری‌های هفت رنگ، گچکاری‌ها و گره‌چینی تشکیل می‌دهند.

نام خانه صالحی در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و پس از گذشت ۳۰ سال با انجام بازسازی کلی در این مجموعه، کاربری آن تغییر کرد. از سال ۱۳۸۴ نمایشگاهی دائمی از لباس‌های سنتی و آئینی در این خانه تاریخی پابرجا است که برای بازدید دسته‌جمعی از آن باید از قبل مجوزهای لازم را از سازمان میراث فرهنگی دریافت کنید. در میان لباس‌های این موزه، مجموعه‌ای از لباس‌های اقوام مختلف ایران به چشم می‌خورند.

خانه شوریده شیرازی

• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: موزه و کتابخانه
• آدرس: محله سرباغ، کوچه هفت پیچ، منشعب از بازار حاج زینل

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام shiraz.land، عکاس نامشخص}

خانه شوریده شیرازی از دیگر خانه‌های متعلق به دوره حکومت قاجاریان در شیراز است. این خانه در گذشته به شاعر برجسته عهد قاجار، محمد تقی شیرازی، ملقب به شوریده شیرازی تعلق داشت و امروزه از معروف‌ترین خانه‌های تاریخی شیراز به شمار می‌رود. این شاعر در سال ۱۲۷۶ هجری قمری در شیراز متولد شد و در سن هفت سالگی بینایی خود را بر اثر بیماری از دست داد. نابینایی محمد تقی شیرازی در طول زندگی، سبب سرگشتگی فراوان و انتخاب لقب شوریده برای او شد.

خانه شوریده شیرازی را با نام خانه فصیح الملک نیز می‌شناسند

شوریده شیرازی در سال ۱۳۰۹ هجری قمری به تهران رفت و از شاعران مورد توجه ناصرالدن شاه شد؛ تا جایی که القاب مجدالشعرا و فصیح الملک را به دست آورد. در سال ۱۳۱۴ هجری قمری، شوریده شیرازی به شیراز برگشت و خانواده تشکیل داد. خانه شوریده شیرازی محل زندگی این شاعر و خانواده او در سال‌های دور بوده است.

خانه شوریده شیرازی برای علاقه‌مندان به فرهنگ و هنر جایگاه ویژه‌ای دارد. در گذشته این خانه محل تردد بزرگان و اشراف شهر شیراز بود. این خانه تاریخی دو طبقه دارد و در ابتدای کوچه هفت پیچ شیراز واقع شده است.

در خانه شوریده شیرازی تزیینات زیبایی از کاشی‌کاری‌های ظریف، ارسی‌های چوبی، سقف‌های منبت‌کاری شده و گچبری‌های استادانه به چشم می‌خورد. در حال حاضر، این خانه به موزه تبدیل شده است و کتابخانه‌ای در آن قرار دارد که بخشی از کتابخانه شخصی شوریده شیرازی را در برمی‌گیرد؛ اما به‌دلیل انجام عملیات بازسازی و مرمت در این خانه تاریخی در حال حاضر، امکان بازدید از آن وجود ندارد. در طول سال‌های اخیر به همت فرزندان و نوه‌های این شاعر برجسته مجموعه دیوان شوریده شیرازی به چاپ رسیده است.

خانه شوریده شیرازی در سال ۱۳۵۵ در فهرست میراث ملی ایران قرار گرفت. در شیراز نام این شاعر برجسته در مکان‌های مختلفی به چشم می‌خورد؛ اما با وجود انجام برخی بازسازی‌ها، این خانه تاریخی هنوز نیاز به رسیدگی قابل‌‌توجه دارد.

خانه نصیر الملک

• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: خانه تاریخی
• آدرس: گود عربان، خیابان لطفعلی خان زند، خیابان ۳۷، روبه‌روی مسجد نصیرالملک

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام shiraz.land، عکاس نامشخص}

خانه نصیرالملک از معروف‌ترین خانه‌های قدیمی شیراز است که در جوار مسجدی به همین نام قرار دارد. این خانه و مسجد در محله گود عربان واقع شده‌اند. خانه نصیرالمک به دست «حاج حسنعلی خان نصیرالملک» ساخته شده است که فرزند یکی از حاکمان فارس بود. قدمت این بنا به دوره حکومت قاجار می‌رسد.

خانه نصیرالملک دو حیاط دارد که در بخش‌های شمالی و جنوبی آن قرار گرفته‌اند. بخش‌های کنونی این خانه شامل تالار اصلی یا آینه خانه، اتاق‌ها، حیاط اندرونی، حیاط بیرونی و زیرزمین می‌شوند. در تالار اصلی و اتاق‌ها تزیینات زیبایی از گچبری‌ها و آینه‌کاری‌ها به چشم می‌خورند. طاقچه اتاق‌ها با ترکیب نقش و نگارهای اصیل ایرانی و اروپایی تزیین شده‌اند و سقف‌ها را با نقاشی‌های اروپایی تخت‌کوب کرده‌اند.

از سال ۱۳۹۴ تاکنون (۱۴۰۱)، بخش‌های زیادی از بافت قدیمی شیراز توسط سازمان میراث فرهنگی بازسازی شده‌اند. خانه نصیرالملک نیز به‌دلیل آسیب دیدگی از رطوبت به‌خصوص در بخش‌های هم جوار با مسجد نصیرالملک در بخش جنوبی این خانه، بازسازی شد. بخش‌های چوبی این عمارت در حال حاضر مرمت شده‌اند و مراحل بازسازی بخش شمالی آن ادامه دارد.

اطراف خانه نصیرالملک بیش از ۴۰۰ اثر ملی قرار گرفته‌اند که بازسازی آن‌ها هویت شهر تاریخی شیراز را حفظ خواهد کرد. نام خانه نصیرالملک در سال ۱۳۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

خانه محتشم

• قدمت: دوره‌های زندیه و قاجار
• کاربری فعلی: خانه تاریخی بدون بازدید
• آدرس: بلوار کریم خان زند، خیابان انوری، روبه‌روی دیوانخانه کریمخانی و هم‌جوار با ارگ کریم خانی

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام msparsco، عکاس نامشخص}

قدمت خانه محتشم شیراز به دوران زندیه و قاجار می‌رسد. این خانه در خیابان ۲۲ بهمن قرار دارد و در جوار ارگ کریمخانی واقع شده است. بخش‌های زیادی از خانه محتشم در طول زمان دستخوش آسیب‌های جدی شده بود و در سال‌های اخیر مرمت بنای اصلی، گچکاری‌ها و تزیینات چوبی این بنا انجام شده است.

خانه محتشم را به‌صورت قرینه شرقی، غربی ساخته‌اند و نشانه‌هایی از معماری دوره زندیه در بخش های مختلف این عمارت به چشم می‌خورد. ورودی این مجموعه در حدود هفت متر طول دارد. پس از ورودی کاشی‌کاری‌های هفت رنگ و زیبای ضلع شرقی توجه شما را جلب خواهند کرد. در ضلع غربی حیاط نیز ایوانی با دو ستون سنگی و سقف چوبی به چشم می‌خورد که ارسی‌ها به آن راه دارند. بخشی از این ایوان را با آینه‌کاری‌های ظریف تزیین کرده‌اند. ارسی‌های رو به ایوان، تزیینات چوبی و گره‌چینی‌های زیبایی دارند.

ایوان خانه محتشم به بخش شاه‌نشین این عمارت متصل است. گچکاری‌های پر نقش و نگار، ویژگی بخش شاه‌نشین هستند. ضلع جنوبی این عمارت دیواری با طاقنما دارد که مشرف به حیاط است. میان حیاط خانه محتشم دو حوض سنگی به‌صورت شرقی و غربی قرار گرفته‌اند و فواره‌هایی سنگی میان آ‌ن‌ها به چشم می‌خورند. گوشه و کنار خانه تاریخی محتشم و سقف‌های این خانه را با نقوش برجسته‌ای از گل، بوته و تصاویر حیوانات حجاری و سپس نقاشی کرده‌اند.

نام خانه محتشم در سال ۱۳۵۶ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید. با وجود بازسازی بخش‌های زیادی از این خانه تاریخی، برای حراست از آن در سال‌های آینده باید اهتمام جدی صورت گیرد. در حال حاضر، امکان بازدید عمومی از این خانه وجود ندارد.

عمارت شاپوری

• قدمت: دوره پهلوی
• کاربری فعلی: رستوران، کافی شاپ و نمایشگاه‌های فرهنگی و هنری
• آدرس: خیابان انوری، روبه‌روی خیابان اهلی

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام bache__shirazi، عکاس نامشخص}

عمارت شاپوری یکی از زیباترین خانه های تاریخی شیراز در خیابان انوری این شهر است. قدمت این بنای تاریخی به اوایل دوره حکومت پهلوی می‌رسد و آجر، آهن و گچ عناصر اصلی ساخت این بنا بوده‌اند. تزیینات عمارت شاپوری را نیز با گچکاری و کاشی‌کاری انجام داده‌اند.

یکی از نشانه‌های بنای عمارت شاپوری، نقش برجسته‌ای شبیه به نقوش هخامنشی است که بر پیشانی عمارت اصلی خودنمایی می‌کند. در این نقش، انسان بالدار با رنگ‌های لاجوردی، قرمز، قهوه‌ای و سفید خودنمایی می‌کند. این عمارت در گذشته به تاجری ثروتمند به نام «عبد الصاحب شاپوری» تعلق داشت و تا نخستین سال‌های دهه ۷۰ نیز خانواده شاپوری تملک آن را داشتند. معمار معروف شیرازی «حاج آقا ابوالقاسم مهندسی» این عمارت را بین سال‌های ۱۳۱۰ تا ۱۳۱۵ به سفارش این تاجر معروف ساخت. چند سال پس از متروک ماندن عمارت شاپوری در دهه ۷۰، این بنا توسط سازمان میراث فرهنگی خریده شد و در سال ۱۳۷۸ در فهرست میراث ملی ایران قرار گرفت.

عمارت شاپوری میان باغی به مساحت تقریبی ۵,۰۰۰ متر مربع قرار گرفته است و ۸۴۰ متر مربع زیربنا دارد. در ساخت این عمارت مجلل از تلفیق معماری مدرن اروپایی و سنتی ایران بهره برده‌اند. ستون‌های عمارت شاپوری با تکنیک قرینه سازی طراحی شده‌اند و گچبری‌ها و تزیینات رنگی در بخش‌های مختلف این عمارت به چشم می‌خورند. قرینه‌سازی فضا در چیدمان درختان باغ نیز دیده می‌شود؛ اما درختان در انواع متنوعی کاشته شده‌اند.

عمارت شاپوری اتاق‌های متعددی دارد که شامل بخش‌های بهار خواب و اتاق‌های زمستانی می‌شوند. حوض بزرگی نیز میان باغ این عمارت قرار دارد. درختان سرو، چنار، افرا، انجیر، نارنج و گلدان‌های شمعدانی و گل محمدی دورتادور ساختمان اصلی این مجموعه به چشم می‌خورند.

امروزه بازدید ازعمارت شاپوری برای عموم گردشگران امکان‌پذیر ست. در حال حاضر رستوران، کافی شاپ و نمایشگاه‌های هنری و فرهنگی در این عمارت فعالیت می‌کنند. تمایل به گشت‌وگذار در این باغ زیبا و صرف غذا و نوشیدنی‌های سنتی شیراز در عمارت اصلی این مجموعه، گردشگران زیادی را در طول سال به سوی عمارت صالحی جذب می‌کنند. مسجد و بازار وکیل، باغ نارنجستان قوام، ارگ کریم خانی و باغ ارم از جاهای دیدنی شیراز در اطراف این عمارت هستند. 

خانه پرهامی

• قدمت: دوره قاجار
• کاربری فعلی: اقامتگاه بومگردی و رستوران سنتی
• آدرس: خیابان لطفعلی خان زند، محله گود عربان، کوچه ۳۶، پلاک ۱۰

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام خانه پرهامی (parhami_traditional_house)، عکاس نامشخص}

خانه پرهامی شیراز در خیابان لطفعلی خان و در خیابان مقابل مسجد نصیر الملک قرار دارد. قدمت این خانه به حدود ۲۰۰ سال قبل و دوره حکومت قاجار می‌رسد. تا چند سال قبل علاقه‌مندان به بازدید از بناهای تاریخی شیراز این عمارت را در قامت خانه‌ای تاریخی می‌دیدند؛ اما امروزه به اقامتگاه بومگردی و سنتی تبدیل شده است.

خانه پرهامی فاصله کوتاهی تا برخی از معروف‌ترین جاهای دیدنی شیراز مانند سعدیه، حافظیه، ارگ کریمخانی، حمام و بازار وکیل و باغ نارنجستان قوام دارد. در واقع بیشتر دیدنیهای شیراز در بافت سنتی و قدیمی این شهر قرار گرفته‌اند. خانه پرهامی در منطقه گود عربان واقع شده است که یکی از قدیمی‌ترین مناطق در بافت سنتی شیراز است. بخش زیادی از خانه پرهامی پیش از تبدیل آن به اقامتگاه بومگردی بازسازی شده‌اند؛ اما دیوارهای آجری و پنجره‌های مشبک این خانه هم‌چنان سبک معماری دوره قاجار را دارند. در حیاط این مجموعه، حوضی فیروزه‌ای و زیبا به چشم می‌خورد.

_{منبع عکس: صفحه اینستاگرام خانه پرهامی (parhami_traditional_house)، عکاس نامشخص}

دورتادور حیاط خانه پرهامی را با تخت‌های سنتی پوشانده‌اند و کوزه‌های ترشی در گوشه و کنار آن و اطراف حوض به چشم می‌خورد. این خانه تاریخی ۶ اتاق دارد که امکاناتی مانند تخت، میز، صندلی و اینترنت رایگان برای اقامت گردشگران در آن‌ها تعبیه کرده‌اند. این اقامتگاه سرویس‌های رفت و برگشت به اماکن دیدنی شیراز نیز در اختیار ساکنان خود می‌گذارد و پارکینگ اختصاصی نیز دارد.

با اقامت در خانه پرهامی شیراز امکان تجربه غذاهای سنتی این شهر مانند کلم پلو، دمپختک، دو پیازه آلو، ته‌چین شیرازی و دمپختک گوجه را نیز خواهید داشت. این غذاها در محیط حیاط و تخت‌های سنتی این خانه سرو می‌شوند. بدون اقامت در این خانه نیز با سفارش قبلی امکان صرف غذا در این خانه تاریخی را خواهید داشت. به‌جز غذاهای سنتی، انواع نوشیدنی‌ها و دسرهای شیرازی نیز در رستوران خانه پرهامی تهیه و طبخ می‌شوند.

پرسش‌های متداول

قدمت خانه های تاریخی شیراز به چه دوره‌هایی می‌رسد؟

بیشتر خانه‌های تاریخی شیراز در دوره حکومت قاجار ساخته شده‌اند؛ اما قدمت خانه های قدیمی این شهر به دوره‌های زندیه، قاجار و پهلوی می‌رسد.

خانه‌ های قدیمی شیراز در کدام مناطق این شهر قرار دارند؟

خانه های قدیمی شیراز در بافت تاریخی و قدیمی شیراز قرار گرفته‌اند که در گذشته هسته اصلی شهر بود.

آیا امکان بازدید از خانه های تاریخی شیراز برای گردشگران وجود دارد؟

بازدید از خانه های قدیمی شیراز در زمان عملیات بازسازی مجاز نیست. خانه‌های با کاربری کنونی موزه نیز مقررات مخصوص خود را دارند که پیش از بازدید باید از هر مجموعه استعلام کنید. بازدید از سایر خانه‌های تاریخی شیراز  به‌جز برخی تعطیلات رسمی برای عموم گردشگران مجاز است.

کاربری امروز خانه های تاریخی شیراز چیست؟

برخی خانه‌های تاریخی شیراز امروزه به موزه، مجموعه‌های هنری، اقامتگاه‌های سنتی و رستوران تبدیل شده‌اند و برخی دیگر نیز شکل سنتی خود را حفظ کرده‌اند.