جنگل های ارسباران نگین سبز آذربایجان

جنگل های ارسباران از نظر اقلیمی بسیار شبیه منطقه قفقاز است و البته تنها مرز آن با کوهستان قفقاز رود ارس است.

کوه‌های پر از درخت که در میانشان مراتع پراکنده دارد و روستاهایی دور از هم که مردمشان همگی دامدار هستند زیست بوم ارسباران را می‌سازد. اکثر این مراتع محل زندگی عشایر دامدار منطقه است.

بارش باران در جنگل های ارسباران بیش از میانگین بارش سالانه در سایر مناطق شمال غربی ایران است. بارندگی بیشتر و جاری بودن چندین چشمه و رودخانه باعث شده تا ارسباران نام‌های مثل «قره‌داغ» بگویند چون جنگل انبوه باعث سیاه دیده شدن کوه‌ها می‌شود.

راه های دسترسی به ارسباران

رسیدن به ارسباران آسان است. می‌توان از سمت استان اردبیل یا آذربایجان شرقی به جنگل‌های ارسباران رسید.

جاده مرزی جلفا-پارس‌آباد از شمال ارسباران می‌گذرد و جاده کلیبر عاشقلو از بخش شرقی جنگل رد می‌شود. با توجه به این که ارسباران یک تفرجگاه مناسب برای کوهپیمایی و کمپینگ است، مسیر اصلی عبور اتوبوس یا تاکسی‌های بین‌شهری نیست.

همانطور که گفتیم ارسباران منطقه بزرگی است اما اگر کسی بخواهد در یک سفر کوتاه بخش‌هایی جالبش را ببیند، سفر از جاده مرزی و سپس جاده عاشقلو به کلیبر توصیه می‌شود. اطراف این جاده‌ها جاهای دیدنی متعددی هست که بخشی از آن‌ها را قبلا در راهنمای جاهای دیدنی جلفا معرفی کرده‌ایم و چند مورد دیگر را در ادامه معرفی می‌کنیم.

بهترین جاهای دیدنی جنگل های ارسباران

ارسباران از چند جنبه اهمیت دارد؛ تاریخ، زیست‌بوم و گردشگری. خوشبختانه در سال‌های اخیر به هر سه جنبه جنگل های ارسباران توجه شده و پروژه‌های گردشگری هم در حال ساخت یا اجرا هستند.

مواردی که در ادامه معرفی کردیم آنهایی هستند که ارزش وقت گذاشتن را دارند و دسترسی به آنها هم راحت است.

۲. قلعه بابک

بابک خرمدین یکی از سرداران منطقه آذربایجان در زمان خلافت معتصم عباسی بود که توانست حدود ۲۰ سال در مقابل دستگاه حکومتی مبارزه و مقاومت کند.

قلعه بابک مرکز فرماندهی و مبارزه گروهی معروف به خرمدینان بود. این قلعه در نوک قله‌ای مرتفع در حدود ۳ کیلومتری شهر کلیبر قرار دارد. این قلعه از نظر معماری یک سازه کم نظیر در ایران است چون ساخت آن بدون ابزارهای امروزی و بالای کوهی تمام سنگی غیرقابل تصور است.

مکان قلعه طوری انتخاب شده که به تمام راه‌های ورودی مسلط است و برای ورود به قلعه فقط راهی باریک که در انتها به یک دالان می‌رسد وجود دارد.

ساختار جالب قلعه بابک مثل یک مانع بزرگ در مقابل مهاجمان بود؛ طوری که در تمام سال‌های حضور بابک خرمدین در قلعه هیچ ارتش و مهاجمی نتوانست قلعه را فتح کند.

در نهایت، در اثر خیانت افشین، بابک به نیروهای معتصم تحویل داده شد و او را اعدام کردند.

با این که از زمان فعال بودن قلعه صدها سال گذشته است اما دیوارهای اصلی قلعه همچنان سالم هستند و مردم منطقه به رشادت‌های بابک افتخار می‌کنند. عاشیق‌های آذری زبان از جنگ‌ها و سلحشوری بابک شعر می‌خوانند و داستان‌های او در میان لالایی‌های مادران شنیده می‌شود.

البته اختلاف بر سر روایات تاریخی که به بابک نسبت می‌دهند خیلی زیاد است و حتی برخی افراد او را دشمن ایرانیان می‌دانند. نظر قطعی دادن درباره بخش‌هایی از تاریخ که اختلاف در آن زیاد است کار سختی است و ما هم اینجا فقط قلعه‌ای تاریخی را که حالا یک جاذبه گردشگری است را معرف می‌کنیم.

۲. دره و پارک جنگلی مکیدی

بعد از بازدید از قلعه بابک می‌توانید جاده قلعه را به سمت «قلعه دره‌سی» و بعد از آن علی آباد و جنگل مکیدی ادامه دهید.

جنگل مکیدی در کنار روستایی به همین نام است و به واسطه زیبایی و بکر بودن منطقه تبدیل به تفرجگاهی تابستانی برای مسافران شده است. در سال‌های اخیر امکانات اولیه مثل آلاچیق و آب آشامیدنی در مکیدی فراهم شده و به آن پارک جنگلی مکیدی می‌گویند.

مکیدی برای آنهایی که عاشق جمع و خشک کردن گیاهان دارویی هستند یک فرصت ویژه است، چون انواع گیاهان مثل بومادران، بابونه، شیرین بیان و آویشن را می‌توانید در این منطقه پیدا کنید. پس توصیه می‌کنیم در اواسط بهار و اواسل تابستان به ارسباران سفر کنید تا زودتر از دیگران بتوانید گیاهان دارویی تازه جمع کنید.

روستا و منطقه حفاظت شده آینالو

آینالو نام منطقه‌ای حفاظت شده است که روستایی به همین نام در مرکز آن قرار دارد. آینالو یعنی «آینه‌ای» و طبق گفته‌های اهالی به سقف فلزی عمارتی قدیمی اشاره دارد که مثل آینه نور را منعکس می‌کرد.

دیوارهای این عمارت قدیمی که متعلق به یک تاجر ارمنی بود پابرجاست و مرمت‌هایی هم روی آن انجام شده است.

آینالو در دسترس‌ترین بخش بکر و زیبای جنگل های ارسباران است. کافی است مسیر جاده کلیبر به قلعه بابک که در انتها به عاشقلو می‌رسد را دنبال کنید. آسنالو تقریبا در وسط این جاده است و بیشتر بخش‌های مسیر آسفالت مناسبی دارد.

با این که خود آینالو زیباست و جاده‌ای پر از بالا و پایین رفتن در شیب کوهستان دارد، دو جاذبه اصلی آن یکی محل نگهداری و تکثیر گوزن‌های بومی منطقه معروف به مرال و دیگری کلیسا خرابه آینالو است.

کلیسای خرابه آینالو جزو کلیساهایی است که در زمان حضور ارامنه در این منطقه ساخته شده و مطابق سنت‌های ارامنه، کلیساها چون دارای صومعه هم بودند، بیرون از شهرها و دور از محل زندگی مردم ساخته می‌شد.

کلیسای آینالو در حدود ۱ کیلومتری جنوب شرقی آینالو قرار گرفته است. کلیسا جاده ندارد و فقط با پای پیاده می‌توان به آن رسید. ساختمان کلیسا کاملا سالم است و تمام نقش و نگارهای روی دیوار، برج ناقوس و تالار اصلی سالم هستند.

این کلیسا با این که از نظر ابعاد و قدمت هم سطح کلیساههای منطقه جلفا است اما کمتر کسی از وجودش خبر دارد.

جاذبه دوم آینالو یعنی محل نگهداری و تکثیرمرال‌ها در کنار جاده و بعد از آینالو است. کل این منطقه حصارکشی شده و اگر شانس بیاورید می‌توانید مرال‌ها را تماشا کنید.

مرال گوزن بومی همین منطقه است و به علت شکار بی‌رویه، نسل آنها در معرض انقراض قرار گرفته است. سازمان حفاظت محیط زیست چندین سال است که با راه‌اندازی این مراکز تلاش می‌کند جمعیت آنها را زیاد و از شکار شدنشان جلوگیری کند.

گونه های گیاهی و جانوری

جنگل های ارسباران از نظر تنوع گونه‌های زیستی و دارا بودن گونه‌های نادر در ایران بی‌نظیر است. پرنده‌ای به نام سیاه خروس که در ایران فقط در کوه‌های ارسباران و اطراف رود ارس دیده می‌شود، گونه‌ای در معرض تهدید است که شکار آن به طور کلی ممنوع اعلام شده است.

از دیگر گونه‌های نادر ارسبارن می‌توان به میش مرغ قره قشلاق، اردک سر سفید، کل، بز کوهی، خرس قهوه‌ای و پلنگ اشاره کرد.

گونه‌های دیگری که نسبتا جمعیت بیشتری دارند مثل گراز‌، کبک، دراج و قرقاول در جنگل های ارسباران زندگی می‌کنند.

گونه‌های گیاهی در ارسباران تنوع بسیار بالایی دارند تا جایی که بعضی از گونه‌ها فقط با نام‌های محلی شناخته می‌شوند.

بوته‌های تمشک و زغال اخته، بلوط، سماق، زرشک، انار وحشی و سیب وحشی از گونه‌های گیاهی فراوان در ارسباران هستند. درختان ممرز، توت، چنار و بلوط هم در ارسباران فراوان است.

قارچ‌های وحشی که بیشترشان خوراکی است بیش از ۲۰۰ نوع هستند. برای مثال، قارچ دنبلان ظاهری شبیه سیب‌زمینی دارد و نسبتا گران قیمت است.

بهترین زمان سفر به جنگل های ارسباران

منطقه ارسباران کوهستان و خشک و سرد است و سفر در در پاییز و زمستان توصیه نمی‌شود. در فصل بهار با این که هوا گرم‌تر می‌شود و زمین‌ها و سبز و درختان پربرگ هستند اما وزش باد شدید در نواحی مرتفع، گردش و تفریح را سخت می‌کند.

بهترین زمان برای سفر به ارسباران فصل تابستان است.

بهترین مسیر برای سفر به دل جنگل های ارسباران

بهترین مسیر برای مسافرانی که می‌خواهند با خودرو سفر کنند، هما جاده کلیبر به عاشقلو است که در نهایت به جاده مرزی و رود ارس می‌رسد.

سایر راه‌ها در منطقه ارسباران جاده‌های بین‌ روستایی هستند که بیشتر خاکی و فاقد ایمنی لازم هستند.

گروه‌های کوهپیمایی محلی در فصل تابستان مسیرهایی در همان راستای جاده آینالو را انتخاب می‌کنند. در هر صورت ارسباران منطقه کوچکی نیست و بیشتر مناطق آن خالی از سکنه است پس بهتر است مسیرهایی انتخاب شود که دردسر کمتر و جاهای دیدنی بیشتری دارند.